Eklenme Tarihi : 09.06.2012 | Okunma Sayısı : 3248
İKS TEMEL İLKELERİ
İlköğretim Kurumları Sandartları’ nın dayandığı ilke ve esasları içerik ve kurumsal olarak şöyle açıklayabiliriz. İlköğretim Kurumları Standartları;
Çocuk haklarının, çağdaş eğitim ve gelişimsel yaklaşımın uygulamaya yansıtılmasına aracılık eder
Temel odağı ve merkezi çocuktur.
Toplumsal cinsiyete (biyolojik cinsiyete dayalı farklılıklardan ziyade, toplumun cinsiyete uygun belirlediği roller, statüler, normlar ya da anlayış) eğitimde dezavantajlı çocukların (eğitim hakkından yeterince yararlanmada güçlük yaşayan çocuklar) eğitim ve gelişim hakları ile uygulamalarına duyarlıdır.
Eğitim sisteminin temel hedefleriyle tutarlıdır.
MLO ve Planlı Okul Gelişimi, Öğrenci Merkezli Eğitim, Okulda Performans Yönetimi, Öğretmen Yeterlikleri ve Okul Temelli Mesleki gelişim, TKY çalışmalarını kapsar ve çocuk odaklı olarak bütünleştirir.
MEB İlköğretim Genel Müdürlüğü’ nün görev kapsamındaki kurum tiplerine ve hizmet türlerine yöneliktir ve ilköğretim kurumlarının görev, yetki ve sorumluluklarıyla örtüşür.
İlköğretim kurumlarının, çocuğun sağlıklı gelişimi ve eğitimini sağlamadaki yeterliliklerinin geliştirilmesini temel alır.
İlköğretim kurumlarının eğitim-öğretim, yönetim ve destek uygulamalarının gelişimi için, yerel, bölgesel farklılıkların ötesinde, ulaşılacak hedef ve sonuçlar açısından bir taban ve temel sunar.
Okula çocuktan doğru bakarak, eğitim hizmeti talebi ve arzı arasında bütünleştirici bir katalizördür.
İlköğretim kurumları için öz-değerlendirmeye dayalı olarak bir ihtiyaçları belirleme, kaynakları yönlendirme, planlama, izleme ve geliştirme temelinde kullanılacak bir araçtır.
Hizmetler, süreçler, yöntemler ve bunların çıktılarını; çocukların eğitimlerine, gelişimlerine ve yaşamlarına olan destek ve katkıları oranında anlamlı olan araçlar olarak ele alır.
İKS TERMİNOLOJİSİ
İlköğretim Kurumları Standartlarının içeriğinde sıklıkla karşılaşılacağı gibi; öğrenci için “çocuk” öznesini kullanılmaktadır. Çünkü standartlar açısından “çocukluk” öğrencinin temel gerçeğidir. “Öğrenci” kavramı, kurumsal işleyişin kuralları ve akışı içinde, algısal olarak bazen, çağrıştırdığı genellemelerle ilköğretim çağı çocukların, doğalarının temel özelliklerini gözden uzak tutabildiği gözlenmektedir. Oysa öğrencilik, çocuğun sosyal rollerinden (sadece) biridir. Okullar açısından öğrencilik; çocuğun var oluşunun tek tanımlayıcısı olmamalıdır.
Standart Alanı:
Standart alanları, ilköğretim kurumlarındaki temel hizmet süreçlerine göre, ilişkili ve kategorik standart gruplarını ifade eder. Yani; 1. alandaki beş standart, konu ve içeriksel ilişkiler olarak “Eğitim Yönetimi” Alanı’ nı oluşturmaktadırlar. Aynı şekilde 2. alanda okul öğrenme ve öğretim unsurlarının üç boyutuyla ilgili, üç standart da “Öğrenme ve Öğretim” Alanı’nı, 3. alandaki okulun fiziksel güvenlik, uygunluk, psikososyal ortam, sağlık, beslenme ve temizlik hizmetleriyle ilgili dört standart ise “Destek Hizmetleri” alanını oluşturmaktadır.
Standart:
İlköğretim kurumları hizmet ve uygulamalarının, alanları, süreçleri ve sonuçları itibariyle MEB politikalarına, çocuk haklarına ve çocuğun yüksek yararına uygunluğunu, minimum düzeyde değerlendirmeye, sağlamaya, ve geliştirmeye yönelik beklenen hedefler, durumlar veya temel ölçütlerdir.
Bunlar aşağıda içeriğin, alanlara göre verildiği her üç tabloda da soldaki sütunda görülmektedir. Buna göre; ilköğretim kurumları standartlarında, alanlara göre;
Eğitim Yönetimi’nde beş,
Öğrenme ve Öğretim’de üç,
Destek Hizmetlerde dört,
olmak üzere toplam 12 standart bulunmaktadır.
Alt Standart:
Alt standartların her biri, ilköğretim kurumunun özdeğerlendirmesi için standarda temel girdi sağlayacak kurumsal faaliyetlerin çıktılarını, standardın işlevselliğinin performansını, tematik olarak okul aktörleri (yönetici, öğretmen, çocuk, veli) açısından algılanması öngörülen durum ve etkilerini, tanımlayan, gözlenebilen ve doğrulanabilen, operasyonel öğelerdir.
Her bir alt standart, ait olduğu standarda bağlı olarak, bu standardın okuldaki geçerliliği ile ilgili beklenen veya hedeflenen bir süreci veya sonucu tanımlar. Örneğin;
“Okul, kayıtlı kız, erkek tüm çocukların eğitime devamlarını sağlar.”
alt standart ifadesi hedeflenen bir sonucu bildirirken,
“Okul personeli, mesleki gelişimlerini çağdaş yaklaşımlar ve çocukların ihtiyaçları doğrultusunda sürdürür.”
alt standart ifadesi okulda var olması, işlemesi beklenen bir süreci açıklamaktadır. Her alt standart temelde eylemsel bir öğedir. Çünkü nitelikli bir okul için temel olan; yani MEB tarafından veya ilköğretim kurumları standartlarını geliştiren uygulamacılar ve uzmanlarca temel olarak alınan belirli uygulama konuları ile ilişkilidir. Bu nedenle de her bir alt standardın, okuldaki ilgili uygulamalarına ilişkin çıktılar, aynı zamanda standardın okul için geçerliliğinin kanıtları, bundan dolayı da özdeğerlendirmeye girdi sağlayan verilerdir.
İKS’ de üç standart alanındaki 12 standart, 43 alt standart içermektedir.
Örtük Standart:
İKS’de kategorik alanlar ve standartlar dışında, alt standartların belli bir temaya göre ilişkilendirilerek çaprazlama gruplandırılmasıyla elde edilen ve kategorik listede görünmeyen standartları ifade eder. İKS’ deki üç alandan bazı alt standartlar çaprazlama olarak gruplandığında; demokratik okul iklimi, okul rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri, okulun toplumsal cinsiyete duyarlılığı ve okulda dezavantajlı çocukların eğitimi konularında, ayrı birer standart oluşturabilmektedir. Örtük standartlar olarak belirtilen bu standartların içeriksel olarak oluşturduğu bütünlük, bu bütünlükle ilgili kavramsal temel ve yaklaşımlar, bu bölümün sonunda açıklanmaktadır.
Mevcut Durum Girdileri:
Yukarıda açıklandığı gibi alt standartlar, dayandığı temel yaklaşım ve önermelere göre okulların mevcut işleyişi dâhilinde olan belli uygulamalar ve faaliyetlerle ilişkilendirilmiştir. Bu ilişkilendirmeye göre öz-değerlendirmede kurumsal olarak; mevcut durum girdileri ve performans göstergeleri olmak üzere iki veri türü bulunmaktadır. Bunlardan mevcut durum girdileri; alt standartla ilgili okul uygulamalarının ve kurumsal faaliyetlerin belgelerini, kayıtlarını ya da sayılarını içeren çeşitli bilgilerdir. Bunlar ait veya ilgili olduğu alt standart açısından, okulun kendi özdeğerlendirmesi için mevcut durumun kanıtlarıdır.
Performans Göstergeleri:
Performans Göstergeleri, alt standartla ilgili okul uygulamaları ve faaliyetlerin, mevcutta var olmasının yanı sıra, işlevsel olarak yürütüldüğünü ve çıktıları itibariyle belli bir performans ortaya konduğunu kanıtlayan, uygulama göstergeleridir. Bunlar, mevcut durum girdileri kapsamındaki niceliksel verilerden elde edilmektedir.
Algılanan Kalite Göstergeleri:
İlköğretim okullarının sunduğu hizmetlerden ve bunların sonuçlarından yararlananlar ve çalışanların, belirlenmiş ölçütlere göre, alt standartlara ilişkin okul süreçleri ve ortamı hakkındaki algılarının niteliksel düzeyini ifade eder.
Okul Aktörleri:
İlköğretim okullarında hizmet sunan ve/veya bu hizmetlerin doğrudan yararlanıcısı olan; okul yöneticilerimiz, öğretmenlerimiz, çocuklarımız ve velilerimizdir.
İKS’ de bazı alt standartlar ve bazı mevcut durum, performans ya da rubrik girdileri farklı okul türleri açısından, bu türlerin özelliklerine göre değerlendirme içi veya dışı tutulmuştur. İKS’ yi ikili veya tekli eğitim veren okullar, YİBO, taşımalı eğitim veren ve birleştirilmiş sınıf uygulayan okullar açısından alt standart ve girdi düzeyinde farklılıklar içermektedir.
İKİLİ VEYA TEKLİ EĞİTİM VEREN İLKÖĞRETİM OKULLARI
Sabahçı, öğlenci olarak tabir edilen, gün içinde ikili ya da tam gün tekli eğitim veren il, ilçe veya bağlı yerleşim merkezlerindeki ilköğretim okulları, İKS’de;
YİBO ya özgü alt standartlar hariç diğer tüm alt standartlardan,
Alt standartlardaki mevcut durum ve performans girdilerinin de taşımalı ve birleştirilmiş sınıf uygulamasındaki okullara özgü olanları hariç, diğer tüm girdilerden,
kendilerini değerlendirmeye tabi tutacaklardır.
YATILI İLKÖĞRETİM BÖLGE OKULLARI (YİBO)
Yatılı ilköğretim bölge okulları (YİBO), mevzuatındaki (Yatılı İlköğretim Bölge İlkokulları Yönetmeliği, Madde:1); “çeşitli sebeplerle henüz bir ilkokul açılmamış olup, birbirine yakın birkaç köyün bulunduğu yerlerde veya evleri ve ev grupları dağınık olan köylerde gündüzlü, yatılı, pansiyonlu bölge okulları açılır” hükmüne göre; kırsal kesimde okulu bulunmayan, köy ve köy altı yerleşim alanlarındaki çocuklara ilköğretim olanak ve hizmetlerini sağlamak amacıyla kurulmuşlardır. Bu amaca bağlı olarak da 06-14 yaş grubu çocuklara yatılı eğitim-öğretim hizmeti sunmaktadır. Bu hizmetin ve çocukların özellikleri gereği de çocuklar açısından ele alınması gereken özel durumları söz konusudur.
YİBO modeli, Devletin temel ve zorunlu eğitimi kırsal bölgelerdeki çocuklara ulaştırabilmesinin bir yolu olarak yapılandırılmıştır. Ancak, modelin özelliği gereği hizmet verdiği çocuklar, yaşamlarının en çok ihtiyaç duydukları bir döneminde, ebeveyn bakımı ve korumasından uzak kalmaktadır. Bu konuda Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile UNICEF arasındaki işbirliği ile geliştirilip, 2005 - 2008 yılları arasında AB desteği ile uygulanmış olan “Türkiye’de Çocuklar İçin İyi Yönetişim, Koruma ve Adalet Projesi” dâhilinde gerçekleştirilen, “Ebeveyn Bakımından Yoksun Çocuklar İçin Minimum Standartların Geliştirilmesi” çalışmasının kapsamında; öğretim yılı boyunca ailelerinden uzakta, resmi kurum bakımı ve gözetiminde bulunan YİBO’ daki çocuklar da yer almıştır. Çalışmada yönetici, öğretmenler ve destek personel olarak üç tür personel gruplarıyla yürütülen çalıştaylar ile YİBO’ dan çocuklarla gerçekleştirilen odak grup görüşmelerinin analizine göre, araştırma ekibi aşağıdaki görüşleri ortaya koymuştur:
YİBO’ da “bakım” ile ilgili roller, çalışanların asıl görevleri dışındaki faaliyetler olarak algılanmakta ve bu yüzden bakım, eğitim hizmetinin gölgesinde kalmaktadır. Ancak çocukların gelişimleri bütünsel bir süreçtir ve bakım hizmetlerinin, çocuklara ailelerinden, evlerinden uzakta verilen eğitimin zorunlu bir sonucu olarak ele alınma gerekliliği bulunmaktadır.
Bu açıdan YİBO’ da eğitim hizmetleri ile birlikte bakım hizmetlerine de daha fazla önem verilmesi, bu açıdan da çocukların yüksek yararı doğrultusunda yeni önlemler ve süreçlerde farkındalık geliştirmeye daha fazla eğilinmesi, bu boyuttaki boşlukların, ÇHS taahhütleri doğrultusunda giderilmesi gerekmektedir.
Genel Müdürlüğümüz YİBO ile ilgili yürüttüğü iyileştirme çalışmaları kapsamında elde ettiği veriler, sonuçlar ile bu çalışmanın ortaya koyduğu sonuçları birlikte değerlendirerek YİBO için bakım temelinde özel alt standartlar geliştirip standartlara dâhil etmeyi kararlaştırmıştır. Yönetim, öğrenme-öğretim ve destek hizmetlerinin; güvenlik, psikososyal ortam, sağlık, beslenme ve temizlik olarak tüm standartları YİBO dâhil tüm okullar için temel ve ortaktır. Ancak destek hizmetlerinde yer alan, YİBO ile ilgili;
Fiziksel güvenliği ve uygunluğu ile ilgili “3.1” Standardının,
3.1.5. YIBO Pansiyon Mekânlarının Güvenliği
3.1.6. YIBO’ da Pansiyon Mekânlarının Fiziksel Uygunluğu
Sağlık ve beslenme hizmetleriyle ilgili “3.3” standardının;
3.3.3. YİBO’ da Ara Öğün Beslenme Uygulamaları
Temizlik ve kişisel bakım hizmetleriyle ilgili “3.4” standardının;
3.4.3. Yatakhanelerin Sağlığa Uygunluğu ve Temizliği
3.4.4. YİBO’ da Banyoların sağlığa uygunluğu ve temizliği
3.4.5 YİBO’ da Kişisel Temizlik ve Bakım Uygulamaları
konularında, altı özgün alt standart, bizzat YİBO’ dan gelen yöneticiler ve öğretmenler tarafından geliştirilmiş, bir veli ve çocuk grubu ile teyit edilmiştir.
Ayrıca aşağıdaki örneklerde olduğu gibi;
Velilerin Okul Yönetimine Katılımı Alt Standardının;
Okul bazında veli toplantılarına, velilerin en az yarısının (P) katılması (YİBO için değerlendirme dışı)
Sınıf/Şube bazında yapılan veli toplantı sıklığı (YİBO için değerlendirme dışı)
girdileri,
Okulda Sağlık Hizmetleri Alt Standardının; “YİBO’ da yıl içinde revirde yatan çocuk sayısı” mevcut durum girdisi,
Okul Beslenme Hizmetleri Alt Standardının; “YİBO ve taşımalı okullarda öğle yemeklerinde refakat eden nöbetçi öğretmenin bulunması” mevcut durum girdisi,
alt standartların içeriksel özelliklerine göre de girdilerde YİBO’ na özgü düzenlemeler yapılmıştır.
TAŞIMALI EĞİTİM UYGULAMASINA DÂHİL OKULLAR
İlköğretim okulu bulunmayan, çeşitli nedenlerle eğitim-öğretime kapalı, birleştirilmiş sınıf uygulaması yapan ilköğretim okullarındaki öğrencilerin, taşıma merkezi ilköğretim okullarına günü birlik taşınarak kaliteli eğitim-öğretim görmelerinin sağlamak amacıyla taşımalı ilköğretim uygulaması yapılmaktadır.
Taşımalı eğitim uygulaması kapsamındaki okullar, İKS dahilinde; YİBO’ na özgü alt standartlar hariç diğer tüm alt standartlardan kendilerini öz-değerlendirmeye tabi tutacaklardır.
Ancak öz-değerlendirme için tanımlanan;
Okul Öğrenci Servis Araçları Hizmetleri Alt Standardının “her serviste görevli bir rehberin varlığı” gibi taşımalı eğitim kapsamındaki okulların hariç tutulacağı,
Okul Beslenme Hizmetleri Alt Standardının “öğle yemeklerinde refakat eden nöbetçi öğretmenin bulunması” gibi taşımalı eğitim kapsamındaki okullara özgü mevcut durum veya performans girdileri bulunmaktadır. Bunlar öz-değerlendirme verilerinin toplanacağı yazılımda okulları yönlendirecek biçimde yerleştirilmiştir.
BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIF UYGULAMASINA DÂHİL OKULLAR
Bilindiği gibi, birleştirilmiş sınıf uygulaması, çoğunlukla “kırsal kesimlerde öğrenci azlığı nedeniyle birden fazla sınıfın birleştirilerek bir grup teşkil etmek suretiyle bir öğretmen tarafından yetiştirilmesine” denmektedir.
Birleştirilmiş sınıf uygulamasında yer alan okullar, İKS dahilinde YİBO’ na özgü alt standartlar hariç diğer tüm alt standartlardan kendilerini öz-değerlendirmeye tabi tutacaklardır.
Ancak öz-değerlendirme için tanımlanan;
Okul Gelişimi Alt Standardının OGYE kurulması, stratejik plan yapılması,
Çocukların Okul Yönetimine Katılımı Alt Standardının “öğretmenler kurulunda öğrenci temsilcisinin varlığı”,
Sosyal, Sanatsal, Kültürel, Sportif Etkinlikler Alt Standardının “her okulda en az 1 kız, 1 erkek spor takımının varlığı”,
Eğitim-Öğretim Mekânları ve Olanakları Alt Standardının “çok amaçlı salon, spor salonu, satranç odası, veli-öğretmen görüşme odası gibi B grubu mekânların bulunması,
gibi birleştirilmiş sınıf uygulaması kapsamındaki okulların hariç tutulacağı,
Eğitim-Öğretim Mekânları ve Olanakları Alt Standardında;
Fen ve teknoloji laboratuarı yerine fen ve teknoloji dolabı,
Kütüphane yerine kitaplık
olması gibi birleştirilmiş sınıf uygulaması kapsamındaki okullara özgü mevcut durum veya performans girdileri bulunmaktadır. Bunlar öz-değerlendirme verilerinin toplanacağı yazılımda okulları yönlendirecek biçimde yerleştirilmiştir.
Ayrıca birleştirilmiş sınıf uygulaması yapan okulda, eğitim-öğretim mekânlarından B grubu mekânların (bkz. 2.2.3. alt standart) kullanımı, BT sınıfı ve spor salonunun çevre sakinleri tarafından kullanımı gibi girdiler bulunmuyorsa okul, bu konuları kendi öz-değerlendirmesine dâhil etmeyecektir.